Hiperglisemi nedir?
Hiperglisemi, kan şekerinin belli bir seviyenin üzerinde olması
haline denir. Kısa süre için kan şekerinin yüksek kalması, hemen
düzeltilirse ciddi bir problem oluşturmaz.
Hangi nedenlerle kan şekeriniz yükselir?
- Doktorun önerdiği dozun altında insülin alınması
- Fazla miktarda yemek yenmesi
- Ateşli bir hastalık
geçiriliyor olunması
- Her zamankinden az egzersiz
yapılması
- İnsülin enjeksiyonu yapılan bölgedeki kasları
çalıştıran bir egzersiz yapılması
- Aşırı stres altında
olunması durumlarında kan şekeriniz yükselebilir.
Kan şekeriniz yükselirse neler hissedersiniz?
- Aşırı susama ve sık idrara çıkma
- Her zamankinden
fazla açlık hissi
- Daha fazla yorgunluk ve uyku hali
- Bulanık görme
- Bacaklarda kramp
Bu belirtiler, diyabet hastalığı başlangıcındaki belirtilere
fazlasıyla benzemektedir. Bu belirtileri hissettiğinizde kan
şekerinizi kontrol edin.
Ateşli hastalık durumlarında insülin almayı bırakmayın ve sık sık
kan şekerinizi kontrol edin. İnsülin almanıza rağmen kan şekeriniz
gittikçe yükseliyorsa mutlaka doktorunuza haber verin ve en yakın
sağlık kuruluşuna başvurun.
Hipoglisemi nedir?
Kan şekerinizin belli bir değerin altında olmasına hipoglisemi veya
kısaca hipo denir.
Kan şekeriniz ne zaman düşer?
- Ana veya ara öğününüzü atlar veya geciktirirseniz
- Her
zamankinden fazla egzersiz yaparsanız
- Çok fazla miktarda
insülin veya kan şekeri düşürücü hap alırsanız
- Önerilenden
fazla alkol kullanırsanız kan şekeriniz düşebilir.
Bunların yanı sıra farklı bir insülin kullanılması veya insülin
enjeksiyon yerinin değiştirilmesi de hipoglisemiye yol açabilir.
Hipoglisemi durumunda hangi belirtiler görülür?
- Terleme ve titreme
- Heyecan, gerginlik ve baş
dönmesi
- Konsantrasyon kaybı
- Soluk yüz rengi
Kan şekeri düşüklüğü farklı kişilerde değişik şekillerde
algılanabilir. Önemli olan düşük kan şekeri belirtilerini algılamayı öğrenmektir.
Kan şekeriniz düştüğünde neler yapmanız gerekir?
Eğer kan şekeriniz doktorunuzun belirttiği alt sınırın altında ise
şeker içeren herhangi bir şey yemeli veya içmelisiniz (3-4 tane kesme
şeker veya bir bardak meyve suyu gibi). Takip eden yemeğiniz bir saat
sonra ise bir sandviç veya bisküvi yemelisiniz.
15-30 dakika içinde kendinizi iyi hissetmezseniz kan şekerinizi
tekrar kontrol edin. Eğer hala çok düşükse, şekerli gıda almaktan
çekinmeyin. Kan şekerinin çok düşük düzeylerde kalmasına izin vermek
yüksek kalmasından daha tehlikelidir.
Bazen kan şekeriniz çok fazla ve aniden düşebilir ve şuurunuzu
kaybedebilirsiniz. Bu durumda çevrenizde bulunanların size nasıl
yardım edeceğini onlara anlatmalısınız.
Eğer şuurunuzu tamamen kaybetmişseniz size ağızdan bir şey
vermemelidirler. Kan şekerini hemen yükselten glukagon enjekte
edilmelidir. Kendinize geldikten sonra bir iki bisküvi yiyerek kan
şekerinizi yükseltebilirsiniz.
Eğer glukagon enjekte edildiği halde kendinize gelmezseniz derhal
hastaneye götürülmelisiniz.
Hipoglisemi, aslında bir yanıyla kan şekerini normal seviyeye yakın
tutma çabasının bir sonucudur. “Daha düşük” kan şekeri seviyesine
ulaşmak için uğraşanlar hipoglisemi ile daha sık karşı karşıya
kalabilirler. Önemli olan hipoglisemi belirtilerini ve hipoglisemi
durumunda neler yapılacağını sizin ve çevrenizdeki kişilerin bilmesidir.
Diyabetin izlenmesi
Diyabet tedavisinde amaç, tıbbi beslenme tedavisi, egzersiz,
oral antidiyabetik ve/veya insülinle kan şekerini normal düzeylerde
tutmaya çalışmaktır.
Açlık kan şekeri
Gece 8-12 saatlik açlıktan sonra yapılan kan şekeri ölçümüdür.
Tokluk kan şekeri
Yemekte ilk lokmayı aldıktan tam 2 saat sonra yapılan ölçümdür.
Diyabetli bir hastanın kan şekerinin yemeklerden önce 90-130 mg/dL
arasında olması, tokluk kan şekerinin de 180 mg/dL’nin altında olması
hedeflenir. Yine de tedavi hedeflerinizi kişisel olarak doktorunuz belirleyecektir.
Kan şekerinin nasıl gittiğini anlamak ancak ölçümle mümkün
olacağından tüm diyabetliler kan şekerlerini ölçerek ve kaydederek
kendi tedavilerinin ve hayat kalitelerinin takipçisi olmalıdır.
Doktorunuz size uygun tedaviyi belirlemek için sizin yapacağınız
ölçümlere de ihtiyaç duyar.
Kan şekerinizi nasıl ölçeceksiniz?
Kan şekeri ölçümü için ihtiyacınız olan tek şey parmak ucunuzdan
alacağınız bir damla kandır. Ölçümler ile ilgili olarak
kullanabileceğiniz pek çok çeşitte cihaz vardır. İlgili eğitimi
doktorunuz, hemşireniz veya bu konu ile ilgili sağlık görevlisi çok
kısa zamanda verebilir.
Kan şekerinizi ne zaman ölçmelisiniz?
Kan şekerinin kaç kez ölçüleceği gibi ne zaman ölçüleceği de kişisel
olarak değişiklik gösteren bir durumdur. Ancak yine de belirli
standart ölçüm zamanları vardır. Bunlar:
- Kahvaltı, öğlen ve akşam yemeği öncesi veya yenilecek ara öğün
öncesi
- Yatma saatinde
- Kahvaltı, öğle ve akşam
yemeğinden 2 saat sonra (tokluk kan şekeri)
- Gece yarısından
sonra 02.00-03.00 sıralarında
Bunun dışında, olağandışı ölçümler veya daha sıkı takip şu
zamanlarda yapılabilir:
- Hastalandığınızda
- Kan şekerinizin düşük olduğundan
şüphelendiğinizde
- Uzun yolda otomobil kullanmadan önce ve
yolculuk sırasında
- Fiziksel aktivitenizin fazla olduğu
zamanlarda
- Kan şekerinizde oynamalar olduğunda
- İlaç,
diyet ve egzersiz planlarınızı değiştirdiğinizde
- Hızlı ve
fazla miktarda kilo alıp verme durumlarında
- Gebelikte veya
gebelik planlanıyorsa
- Düşük kan şekeri belirtilerini
algılamada problem yaşandığında
- İklim
değişikliklerinde
Kan şekerini ölçtükten sonra
Kan şekerinizi düzenli olarak tarih, saat, açlık ve tokluk durumunu
belirterek kaydediniz.
Oral antidiyabetik veya insülin kullanan hastalar hiperglisemi ve
hipoglisemi riski altındadır. Düzenli ölçümle kan şekeri kontrolü
kolaylaşır ve diyabete bağlı sorun oluşma riski de azalır.
Diyabette beslenme ve egzersiz
Sağlıklı beslenme nedir?
Sağlıklı beslenme sebze, meyve, yağsız kırmızı etler, tavuk eti ve
balık gibi pek çok çeşit yiyeceği doğru miktar ve biçimde tüketmek
anlamına gelir. Sağlıklı beslenmenin kilonuzu korumanıza ve diyabetin
yol açacağı başka hastalıklardan korunmanıza yardımcı olacağını
aklınızdan çıkarmayınız.
Herkese uygun ve tüm gereksinimleri karşılayan tek bir yiyecek ve
beslenme planı olmadığından size özel beslenme düzeninizi diyetisyen
ve doktorunuzla karşılıklı konuşarak belirlemeniz gerekir. Beslenmeniz
düzenlenirken yaşınız, cinsiyetiniz, o anki sağlık durumunuz, fiziksel
aktivite miktarınız, kullandığınız ilaç ve insülin tipi göz önünde bulundurulacaktır.
Glisemik indeks nedir?
Karbonhidratlı gıdaların kan şekerini yükseltme etkisine glisemik
indeks denir.
Glukoz, bal ve sofra şekeri kan şekerini yükseltme etkisi en fazla
olan gıda maddeleridir. Hipoglisemi durumlarında glisemik indeksi
yüksek olan bu gıdaları tercih etmelisiniz.
Beslenirken nelere dikkat etmelisiniz?
Sebze, meyve ve lifli gıdalar
Taze meyve, yeşil veya sarı renkli sebzeler, kepekli ekmek, kuru
baklagil ve patates karbonhidrat kaynağı olarak düşünülmelidir. Sebze
ve meyve ayrıca içerdikleri lif miktarı ve vitaminler nedeniyle de
tercih edilmelidir.
Tuz
Yemeklerinizde tuz kısıtlaması yapmak için doktorunuzun önerisine başvurunuz.
Yağlar
Tüm yağlar yüksek kalori verir. Yağları azaltarak şişmanlık riskini
azaltmış olursunuz. Doymuş yağlardan zengin yağların kısılması, damar
sertliği ve kalp krizi riskini de azaltacaktır.
Doymuş yağları oda sıcaklığında katı olmalarıyla ayırt
edebilirsiniz. Ette, süt ürünlerinde ve bitkisel yağlardan yapılan
katı margarinlerde bulunurlar.
Yağlı kırmızı et yerine balık, derisiz tavuk eti ve yağlı süt
ürünlerini seçmeniz aldığınız doymuş yağları azaltacaktır.
Zeytinyağını tercih etmeniz yine damar sertliği riskini azaltır.
Tatlandırıcı nedir?
Tatlandırıcılar şeker tadı veren ancak şekerin verdiği enerjiyi
vermeyen (kalorisi olmayan) maddelerdir.
Tatlandırıcıları kullanırken doktorunuza ve diyetisyeninize
danışınız. Kullanım miktarı ve türü size uygun biçimde ayarlanmalıdır.
Diyet ve diyabetik gıdalar
Üzerinde “Diyet veya diyabetikler için uygundur” yazılı olması bu
yiyecekleri istediğiniz kadar tüketebileceğiniz anlamına gelmediğini
unutmayınız. Bu konuda doktorunuzdan ve diyetisyeninizden bilgi alını
Diyabette egzersiz
Egzersiz diyabet tedavisinin önemli bir öğesidir. Fiziksel aktivite,
yiyeceklerin parçalanması ile oluşan şekerin emilerek kana geçişinden
sonra hücreler tarafından kullanılmasını hızlandırır ve kan şekerini düşürür.
Fiziksel aktivitenin yararları:
- Vücut ağırlığınızı azaltır.
- Vücut ağırlığınızı
korumanıza yardım eder.
- İnsülin ve şeker düşürücü hap
ihtiyacınızı azaltır.
- Kan şekerinizi ve kan basıncınızı
(tansiyonu) azaltır.
- Kan dolaşımınızı iyileştirir.
- Stresin üzerinizdeki etkisini azaltır.
- Kendinizi daha
dinç ve daha iyi hissetmenizi sağlar.
Farkında olmadığınız bir kalp-damar veya böbrek hastalığı, sürekli
ve ağır bir egzersiz programı esnasında size sorun çıkarabileceğinden
egzersiz programına başlamadan her diyabetli öncelikle bir doktor
kontrolünden geçmelidir. Egzersiz esnasında kan şekeri değişiklikleri
göz içi kanamaya neden olabileceğinden bir göz doktoru (oftalmolog)
tarafından değerlendirilmeniz yararlı olacaktır.
Fiziksel aktivitenizi artırmak için şunları yapabilirsiniz:
- Asansör yerine merdiven kullanınız.
- Arabanızı
gideceğiniz yerden uzağa park ederek yürüyünüz.
- Yürüyerek
gidebileceğiniz mesafelerde araba kullanmayınız.
- Otobüse
bir durak sonra bininiz veya bir durak önce inerek yürüyünüz.
- Birlikte yürüyüş veya egzersiz yapabileceğiniz gruplara
katılınız.
- Dışarıda egzersiz yapamayacağınız zamanlar için
evde egzersiz yapmak için düzenlemeler yapınız.
- Egzersizi
eğlenceli hale getirmek için müzikle, sevdiğiniz başka bir uğraşla
birlikte hareketli olmaya gayret ediniz.
- Tam yarım saat
yapamayacağınızı düşünerek o gün egzersiz yapmaktan vazgeçmeyiniz,
daha kısa süreli de olsa egzersizinizi aksatmayınız.
Diyabet ve günlük yaşam
Diyabet ve ayak bakımı
Kan şekeri düzensiz ve çok yüksek seyreden diyabet hastalarında ayak
problemleri daha fazla görülmektedir. Bu nedenle diyabetlilerin
ayaklarını her gün kontrol edip, gerekli özeni göstermesi ve özel ayak
bakımı uygulaması gerekir.
Kan şekeriniz iyi bir şekilde kontrol altına alınmadıysa
ayaklarınızdaki ve bacaklarınızdaki sinirlere zarar verebilir.
Sinir hasarı gelişti ise ayaklarınızda yanma, karıncalanma, batma,
sıcak ve soğuğu fark edememe, hissizlik ve ağrı gibi bulgular
olabilir.
Yüksek kan şekeri aynı zamanda atardamarları tıkayarak
kan dolaşımınızın bozulmasına neden olabilir.
İyi bir kan
dolaşımının olmaması yaraların iyileşmesinde gecikmeye ve
iltihaplanmaya neden olabilir.
Sinirleriniz ağrı duyusunu iletemediği için küçük yaralar siz fark
etmeden büyüyebilir, iltihaplanabilir. Bu nedenle, ayaklarınızda
şişlik, kızarıklık, nasır, çatlak, yara veya yüzeysel kesik olup
olmadığını her gün kontrol ediniz.
- Nasırlar oluşuyorsa hekiminizle konuşarak tedavisine
başlayınız.
- Göremediğiniz yerler için ayna kullanınız veya
yakınlarınızdan yardım alınız.
- Her gün ayaklarınızı ılık su
ve sabunla yıkayınız. Asla sıcak su kullanmayınız. Sinirleriniz
sıcaklık duyusunu iyi iletemiyor olabilir ve oluşabilecek yanıkları
fark etmeyebilirsiniz.
- Ayaklarınızı, özellikle parmak
aralarınızı yumuşak bir havlu ile kurulayınız.
- Topuklarınızdaki kurulukları topuk taşı ile sürterek
inceltiniz.
- Cildinizi yumuşak ve nemli tutmak için
nemlendirici bir losyon kullanınız (parmak araları hariç).
- Tırnak batması olup olmadığını ve tırnaklarınızın uzunluğunu
kontrol ediniz.
Diyabet ve sigara
Nikotin, kılcal damarların daralmasını hızlandırır ve dolaşımı
bozar. Diyabet de damar yapısını bozduğundan zararlı etkiler daha da
artmış olur. Sigara içerek böbrek rahatsızlıkları, göz ve sinir
bozuklukları riskini daha da artırmış olursunuz.
Diyabet ve diş sağlığı
Şeker içeren ortamlar bakterilerin çoğalmasına neden olur. Özellikle
kan şekeri kontrolsüz seyreden diyabetlilerde tükürükte bulunan yüksek
şeker miktarı bakterileri davet eder ve kolaylıkla diş eti iltihabı ve
çürükler ortaya çıkar.
Diş eti hastalıklarının ve diş kayıplarının önlenmesi için her
şeyden önce iyi bir şeker kontrolünün sağlanması ve düzenli ağız
bakımı gereklidir.
Diyabet ve obezite
Türkiye’deki insanların %7’si diyabetlidir ve diyabetlilerin %80’i
fazla kilolu kişilerdir.
Diyabetle obezite arasında çok belirgin bir bağlantı bulunur.
Obezite, insülin etkisinin azalmasına ve insüline karşı bir direnç
gelişmesine neden olur. Zamanla pankreas bu dirence karşı koymakta
zorlanır ve insülin yapımında çeşitli bozukluklar ortaya çıkar. Bu
durum giderek ilerler, kan şekeri yükselir ve diyabet ortaya çıkar.
Diyabet ve yolculuk
Yolculuk planlarınızdan doktorunuza bahsediniz. Genel bir muayene
yaptırarak seyahat için herhangi bir engelinizin bulunmadığından emin
olunuz. Eğer yurtdışına gitmeyi planlıyorsanız yanınızda yeteri kadar
insülin ve iğne ucu bulunduğundan emin olunuz.
Doktorunuzdan diyabet hastalığınızı ve insülin tedavisi gördüğünüzü
anlatan bir mektup hazırlamasını isteyiniz. Bu size yolculuğunuzda
tıbbi yardım gerektiğinde, gümrüklerde veya güvenlik geçişlerinde
problem yaşanmaması konusunda yardımcı olacaktır.
Kaynakça:
- Diyabet ve Sağlıklı Beslenme;2000. Emel Özer; İ.Ü. İstanbul
Tıp Fakültesi İç Hastalıkları A.B.D. Diyabet Bilim Dalı ve Türk
Diyabet Vakfı
- İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp
Fakültesi Hasta Okulu Yayınları
- Standards of medical care
in diabetes, 2006. Diabetes care: vol.29, suppl 1; January 2006
- Çocuklarda, adolesanlarda ve genç erişkinlerde tip 1 diyabet.
Dr. Ragnar Hanas; Türkiye Diyabet Vakfı Yayınları; 2-2001.
- www.diabetes.org
- www.turkdiab.org
.image.585.0.jpg)